Jarenlang stond er een hooikist op zolder. Een hooikist?
Ja een hooikist, dat is een (houten) kist gevuld met hooi, waarin plaats is voor één of meerdere (kook-)pannen. De kist wordt gebruikt om voedsel gaar te laten worden zonder dat er verhitting nodig is. Dat bespaart brandstof.
Voedsel (aardappels of groente) wordt in een pan met water op het vuur gezet en aan de kook gebracht. Vervolgens wordt de pan met inhoud in de goed afgesloten hooikist gezet. Door de isolerende werking van het hooi gaat de temperatuur in de pan heel langzaam omlaag, maar blijft hoog genoeg om het voedsel gaar te laten worden. Gerechten met een lange kookduur op lage temperatuur zoals bijvoorbeeld stoofpotten en rijst zijn bij uitstek geschikt om klaar te maken met behulp van een hooikist.
De kist kwam van mijn oma (Marie Kan-Schotte), was na haar overlijden bij mijn ouders (Jaap Kan en Nel Kleyn) terecht gekomen en na hun overlijden bij mij. Bij het zien van dat ding op zolder was vaak de gedachte: “Kan die kist nou niet weg?”. Maar dat gebeurde niet en hij verhuisde zelfs mee toen we Muiden inruilden voor Almere.
Toen kwam toch de gedachte op: “Laat ik er eens in kijken”. Dat zal ik heel lang geleden wel eens gedaan hebben, maar wat er nu precies in zat was me niet bijgebleven. Nadat ik de kist had geopend zag ik dat hij nog helemaal compleet was. Pannetje en deksels zaten er nog in. En ……… toen kreeg ik die ervaring die ik in de inleiding heb beschreven als de sensatie van Huizinga. Er lagen ook twee stukken oude krant in. Een uit 1941 en een uit 1944. De hooikist zag er nog precies zo uit als toen, ongeveer tachtig jaar geleden, mijn oma die kranten er in legde. Wat ik zag in die hooikist was precies wat mijn oma zag toen ze de kist voor het laatste gebruikte en dat gaf mij, althans even, het gevoel verbonden te zijn met het verleden.
De krant op de linker afbeelding is van 7 juli 1941. Op 22 juni 1941 was het Duitse leger vanuit Polen de Sovjet-Unie binnengevallen en volgens de tekst boven het artikel waren ze aan de winnende hand. De slag om Stalingrad, waar het Duitse leger tot de terugtocht werd gedwongen was nog ver weg. De krant op de rechter afbeelding vermeldt de aanslag op Hitler. Graf von Stauffenberg pleegde de aanslag op Hitler tijdens een militaire stafbespreking in het hoofdkwartier de Wolfsschanze bij Rastenburg in Oost-Pruisen, een enorm groot en goed beveiligd bunkercomplex. De aanslag mislukte, mede doordat een Duits officier de tas met de bom erin had verplaatst nadat von Stauffenberg deze daar had achtergelaten.
Waarschijnlijk is deze hooikist in de hongerwinter (1944-1945) heel vaak gebruikt. Oma, ze woonde aan de Westerhoutstraat in Haarlem, had in de keuken een groot kolenfornuis herinner ik mij, met mooie koperen knoppen. Met deze hooikist kon je gerechten garen zonder gebruik te maken van het fornuis en dat was in die tijd bijna van levensbelang, omdat vanwege de spoorwegstaking en maatregelen van de Duitsers, steenkool steeds moeilijker te krijgen was. Hoe moeilijk het ging met de voedselvoorziening is te lezen in een brief die ze aan haar zoon Jaap schreef. Jaaps aanstaande vrouw (Nel Kleyn) ging, vanuit Assendelft, lopend, af en toe bij haar op bezoek en nam dan het een en ander mee. Er waren in Assendelft nogal wat boeren en er was daar makkelijker aan eten te komen dan in een stad als Haarlem waar oma woonde. Hieronder een stuk uit een van haar brieven:
“Wel bedankt voor de fijne tractatie! Volle melk en karnemelk. We hebben er van gesmuld. Jammer dat er zooveel monden zijn! Ik had het nu eens samen met Nel moeten kunnen opmaken, maar dat is nu eenmaal niet anders. Ik zou wat ik nog heb (en dat is maar heel weinig) zoo graag willen bewaren tot jij met Nel hier weer eens samen zijn, maar ik vrees dat dan alles net op zal zijn. Maar als het eenmaal zoover is, zijn we zoo blij dat we nog wel een dag of wat met weinig eten toe kunnen en dan zal er wel gauw verbetering komen. Ik begin er ontzettend naar te verlangen dat je weer eens thuis bent! Alles wordt even moeilijk, maar we zullen maar denken: de laatste loodjes wegen het zwaarst”.
Meer verhalen over de problemen in de winter van 1944/1945 vind je hier.